جبری مسلکی جناب نظامی گنجوی

یکی از آفات مهمی که در فرهنگ ایرانی رخنه کرده جبری مسلکی است و پرهیز از تفکر عقلانی در مورد دین است. به این اشعار جناب نظامی توجه کنید :
اگر هر زاهدی کاندر جهانست
به دوزخ در کشد حکمش روانست
و گر هر عاصیی کو هست غمناک
فرستد در بهشت از کیستش باک
یعنی اگر خدا زاهدان را به جهنم ببرد و گنهکاران را به بهشت از کسی باکش نیست و اشکالی هم بر او وارد نیست. اکنون این آیه از سوره مایده را ببینید :
رُّسُلاً مُّبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ
یعنی خدا رسولان را فرستاد تا مردم نتوانند در پاسخ بازخواست وی استدلال کنند که برای ما رسولی نفرستادی. وقتی خداوند خود را ملزم می بیند راه استدلال احتمالی مردم را ببیندد چه جای آنکه این کارهای کاملا خلاف عقل را برای خود مجاز بداند!