حتما به خوبی می دانید که محل رشد و نمو سوسکها و حشرات موزی در جاهایی است که دور از چشم نظارت است مثلا مرز بین دو آجر یا مرز بین یخچال و کابینت و زمین. هرچه این مرزهای خارج از دید بیشتر و بزرگتر باشند حشرات موذی بیشتر و بزرگتری در خانه پیدایشان خواهد شد. به همین علت وجود مارمولک و موش در خانه های قدیمی بسیار رایج است.
شبیه همین موضوع در مورد علم اخلاق هم صادق است. علمای اخلاق به ویژه در دوران پیش از مدرن مرزهای موضوعات اخلاقی را به درستی مشخص نمی کردند و کسانی چون تیمور و هولاکو و محمود غزنوی در میان این مرزهای مبهم رشد می کردند. با یک نمونه مطلب را روشنتر می کنم. قدما اکثرا به نظریه حد وسط در اخلاق اعتقاد داشتند. مثلا اگر می گفتید خشونت خوب است یا بد می گفتند مطلقا بد نیست بلکه باید در آن حد وسط را نگهداشت. اما حد وسط خشونت چقدر است. این علما در اکثر موارد نمی توانستند پاسخ دقیق و روشنی بدهند (البته خودشان اینطور گمان نمی کردند) به همین دلیل هم بسیاری از آنها (از جمله جناب خواجه نصیر الدین توسی معلم بزرگ اخلاق ) رفتار های خشونت آمیز جباران زمان خود را در حوالی همین حد وسط مطلوب می دانستند و به آن اعتراضی نمی کردند.یکی از کسانی که به نظریه حد وسط ایراد وارد می کند مولوی است. از دید مولوی این نظریه از اساس مشکل دارد چرا که در بسیاری از امور حد اقل و حد اکثر مشخص نیست که حد وسطش مشخص باشد.
ایراد دیگری که بر این نظریه وارد است این است که علاوه بر ابهام مغایر با دین هم هست. به عنوان مثال اسلام برخی امور را کلا ممنوع کرده از جمله شرب خمر و یا ریاکاری و شرک را . در مواردی هم مانند قمار دو سه مورد استثنا شده اند که به هیچ وجه با نظریه حد وسط تطابق ندارد.
بسیاری از مشاورین مذهبی که امروز در تلوزیون و مجالس مذهبی دیده می شوند هم اخلاقی مبهم از همین نوع را به مخاطبانشان عرضه می کنند . اخلاقی که نه تنها مشکل گشا نیست بلکه بعضا دستاویزی برای بی اخلاقی می شود چرا که هر فردی در موارد بروز ابهام بدون در دست داشتن ابزاری برای سنجش به گمان خود عمل می کند.از نمونه های بارز این سردرگمی در توصیه های این روحانیون در مورد تربیت کودکان است. توصیه های این افراد در مورد تربیت کودک معمولا توام با تناقض و ابهام است و پدر مادر در نهایت به درستی متوجه نمی شوند در چه مواردی باید نسبت به کودک سختگیری کنند و تا چه حد.
یک نمونه جالب از توصیه های اخلاقی متناقض را من نزدیک یکسال پیش در تلوزیون دیدم. برنامه ای روزهای پنج شنبه از تلوزیون پخش می شد که یک روحانی خوش صحبت در آن به خانواده ها مشاوره اخلاقی می داد. یکبار به طور اتفاقی در موقع صرف نهار این برنامه را تماشا می کردم. مجری یکی یکی سوالات را مطرح می کرد و روحانی پاسخهای راضی کننده ای می داد تا اینکه رسید به پیام یک خانم. خانم نوشته بود که آقای فلانی شما هفته پیش در برنامه در پاسخ به پرسشی در مورد حدود روابط با زنان حدیثی نقل کردید که مصاحبت با زنان موجب مردن قلب می شود و از آن وقت تا به حال همسرم که به من زیاد توجه نداشت رفتارش بسیار بد تر شده.
انتظارم این بود که روحانی مثلا بگوید این حدیث در مورد مصاحبت با زنان نا محرم است و خرابکاری هفته قبل را ماست مالی کند اما ایشان به جای این فرمودند که بله این حدیث درست است و منظورش هم کل زنان است نه فقط زنان نا محرم که شامل مادر و خواهر و همسر هم می شود اما شوهر شما خوب است که گاهی هم بدون زیاده روی برای شما وقت بگذارد و ... خلاصه توضیحاتی که داد هیچکدام نتوانست اصل قضیه را درست کند.
هفته بعد باز هم همان خانم پیغامی داده بود و اتفاقا من هم بیینده برنامه بودم . پیغام این بود که توضیحات هفته پیش شما در مورد حدیث کار را باز هم خرابتر کرده و ... روحانی محترم هم باز هم توضیحاتی دادند که هیچکدام نافی حدیث نبودند بدیهی هم بود که نشود قضیه را جمع کرد. حدیث را خود ایشان به عنوان حدیث صحیح نقل کرده و تفسیر کرده بودند و چطور می شد کسی را به مصاحبت بیشتر با همسرش تشویق کرد و در ضمن به او گفت که مصحابت بیشتر با همه زنان چیز خوبی نیست.
باید از این آقا ی مشاور پرسید که برادر من حدیثی بهتر از این پیدا نکردی که بگی ؟ اگر واقعا این حدیث درست است پس کلا باید برنامه تان را تعطیل کنید و به مردان توصیه کنید زنانشان را در اتاقی حبس کنند .
یک نمونه دیگر در مورد تربیت کودکان است . یکجا مشاور مذهبی می گوید بچه را تا هفت سال آزاد بگذارید و حدیثی از حضرت علی نقل می کند که چنین و چنان یکجای دیگر و در موردی دیگری توصیه می کند که مثلا بچه را مجبور کنند نماز بخواند و حجاب داشته باشد و چند حدیث هم برای همین موضوع نقل می کند.
یک نمونه دیگر موضوع ریا در نماز است. در بسیاری از موارد از جمله در قرآن ریا کاری به ویژه در نماز به شدت نهی شده اما در یک برنامه تلوزیونی پر بیننده کسی می گوید که در برخی موارد به ویژه در مورد نماز ریا ممکن است بد هم نباشد .
اگر در محتوای این طور برنامه های تلوزیونی دقیق شوید بسیاری از این مبهم گویی ها و تناقض گویی ها بیابید. به سادگی می شود دید که بی دلیل هم نیست که این همه بی اخلاقی و سردرگمی در جامعه دیده می شود.
بی اخلاقی ها و بی اخلاق ها دقیقا در فضای بین همین مرزهای ابهام است که رشد می کنند و گسترش می یابند. دقیقا مثل سوسکها که بین ترکها و سوراخهای حمام و دستشویی رشد و نمو می کنند.
بسیاری از این سوراخها را می توان با دقت و نقادی بست البته به شرطی که یک نفر همیشه متکلم وحده نباشد
شبیه همین موضوع در مورد علم اخلاق هم صادق است. علمای اخلاق به ویژه در دوران پیش از مدرن مرزهای موضوعات اخلاقی را به درستی مشخص نمی کردند و کسانی چون تیمور و هولاکو و محمود غزنوی در میان این مرزهای مبهم رشد می کردند. با یک نمونه مطلب را روشنتر می کنم. قدما اکثرا به نظریه حد وسط در اخلاق اعتقاد داشتند. مثلا اگر می گفتید خشونت خوب است یا بد می گفتند مطلقا بد نیست بلکه باید در آن حد وسط را نگهداشت. اما حد وسط خشونت چقدر است. این علما در اکثر موارد نمی توانستند پاسخ دقیق و روشنی بدهند (البته خودشان اینطور گمان نمی کردند) به همین دلیل هم بسیاری از آنها (از جمله جناب خواجه نصیر الدین توسی معلم بزرگ اخلاق ) رفتار های خشونت آمیز جباران زمان خود را در حوالی همین حد وسط مطلوب می دانستند و به آن اعتراضی نمی کردند.یکی از کسانی که به نظریه حد وسط ایراد وارد می کند مولوی است. از دید مولوی این نظریه از اساس مشکل دارد چرا که در بسیاری از امور حد اقل و حد اکثر مشخص نیست که حد وسطش مشخص باشد.
ایراد دیگری که بر این نظریه وارد است این است که علاوه بر ابهام مغایر با دین هم هست. به عنوان مثال اسلام برخی امور را کلا ممنوع کرده از جمله شرب خمر و یا ریاکاری و شرک را . در مواردی هم مانند قمار دو سه مورد استثنا شده اند که به هیچ وجه با نظریه حد وسط تطابق ندارد.
بسیاری از مشاورین مذهبی که امروز در تلوزیون و مجالس مذهبی دیده می شوند هم اخلاقی مبهم از همین نوع را به مخاطبانشان عرضه می کنند . اخلاقی که نه تنها مشکل گشا نیست بلکه بعضا دستاویزی برای بی اخلاقی می شود چرا که هر فردی در موارد بروز ابهام بدون در دست داشتن ابزاری برای سنجش به گمان خود عمل می کند.از نمونه های بارز این سردرگمی در توصیه های این روحانیون در مورد تربیت کودکان است. توصیه های این افراد در مورد تربیت کودک معمولا توام با تناقض و ابهام است و پدر مادر در نهایت به درستی متوجه نمی شوند در چه مواردی باید نسبت به کودک سختگیری کنند و تا چه حد.
یک نمونه جالب از توصیه های اخلاقی متناقض را من نزدیک یکسال پیش در تلوزیون دیدم. برنامه ای روزهای پنج شنبه از تلوزیون پخش می شد که یک روحانی خوش صحبت در آن به خانواده ها مشاوره اخلاقی می داد. یکبار به طور اتفاقی در موقع صرف نهار این برنامه را تماشا می کردم. مجری یکی یکی سوالات را مطرح می کرد و روحانی پاسخهای راضی کننده ای می داد تا اینکه رسید به پیام یک خانم. خانم نوشته بود که آقای فلانی شما هفته پیش در برنامه در پاسخ به پرسشی در مورد حدود روابط با زنان حدیثی نقل کردید که مصاحبت با زنان موجب مردن قلب می شود و از آن وقت تا به حال همسرم که به من زیاد توجه نداشت رفتارش بسیار بد تر شده.
انتظارم این بود که روحانی مثلا بگوید این حدیث در مورد مصاحبت با زنان نا محرم است و خرابکاری هفته قبل را ماست مالی کند اما ایشان به جای این فرمودند که بله این حدیث درست است و منظورش هم کل زنان است نه فقط زنان نا محرم که شامل مادر و خواهر و همسر هم می شود اما شوهر شما خوب است که گاهی هم بدون زیاده روی برای شما وقت بگذارد و ... خلاصه توضیحاتی که داد هیچکدام نتوانست اصل قضیه را درست کند.
هفته بعد باز هم همان خانم پیغامی داده بود و اتفاقا من هم بیینده برنامه بودم . پیغام این بود که توضیحات هفته پیش شما در مورد حدیث کار را باز هم خرابتر کرده و ... روحانی محترم هم باز هم توضیحاتی دادند که هیچکدام نافی حدیث نبودند بدیهی هم بود که نشود قضیه را جمع کرد. حدیث را خود ایشان به عنوان حدیث صحیح نقل کرده و تفسیر کرده بودند و چطور می شد کسی را به مصاحبت بیشتر با همسرش تشویق کرد و در ضمن به او گفت که مصحابت بیشتر با همه زنان چیز خوبی نیست.
باید از این آقا ی مشاور پرسید که برادر من حدیثی بهتر از این پیدا نکردی که بگی ؟ اگر واقعا این حدیث درست است پس کلا باید برنامه تان را تعطیل کنید و به مردان توصیه کنید زنانشان را در اتاقی حبس کنند .
یک نمونه دیگر در مورد تربیت کودکان است . یکجا مشاور مذهبی می گوید بچه را تا هفت سال آزاد بگذارید و حدیثی از حضرت علی نقل می کند که چنین و چنان یکجای دیگر و در موردی دیگری توصیه می کند که مثلا بچه را مجبور کنند نماز بخواند و حجاب داشته باشد و چند حدیث هم برای همین موضوع نقل می کند.
یک نمونه دیگر موضوع ریا در نماز است. در بسیاری از موارد از جمله در قرآن ریا کاری به ویژه در نماز به شدت نهی شده اما در یک برنامه تلوزیونی پر بیننده کسی می گوید که در برخی موارد به ویژه در مورد نماز ریا ممکن است بد هم نباشد .
اگر در محتوای این طور برنامه های تلوزیونی دقیق شوید بسیاری از این مبهم گویی ها و تناقض گویی ها بیابید. به سادگی می شود دید که بی دلیل هم نیست که این همه بی اخلاقی و سردرگمی در جامعه دیده می شود.
بی اخلاقی ها و بی اخلاق ها دقیقا در فضای بین همین مرزهای ابهام است که رشد می کنند و گسترش می یابند. دقیقا مثل سوسکها که بین ترکها و سوراخهای حمام و دستشویی رشد و نمو می کنند.
بسیاری از این سوراخها را می توان با دقت و نقادی بست البته به شرطی که یک نفر همیشه متکلم وحده نباشد
- ۹۱/۰۳/۱۰